Alleen internationale auteurs zijn populair in noord en zuid

Er bestaan heus wel overeenkomsten tussen de Nederlandse en Vlaamse literaire bestsellerlijst (zie onder). Maar de boeken die in beide delen van het taalgebied populair zijn, zijn altijd geschreven door buitenlandse auteurs. De Japanse minnaar van Isabel Allende, Als je het licht niet kunt zien van Anthony Doerr of thrillerauteurs als Paula Hawkins, Karin Slaughter en Jussi Adler-Olsen. Wereldwijd geliefd, dus ook bij ons.

Griet Op de Beeck

De enige uitzondering op de regel dat je in een vreemde taal moet schrijven om onder en boven de Moerdijk succes te hebben, is op dit moment de Vlaamse Griet Op de Beeck. Sinds het verschijnen van Kom hier dat ik u kus in september vorig jaar vindt haar tweede roman onafgebroken nieuwe lezers in Vlaanderen en Nederland. Ook haar debuut Vele hemels boven de zevende (2013) blijft populair.

Waarom? Op de Beeck denkt dat haar werk 'blijkbaar iets heeft wat raakt aan het diepste mens-zijn, dat landsgrenzen overstijgt. Dat leid ik tot mijn verwondering en blije verbazing af uit wat mensen mij zeggen. Zo groot zijn de verschillen tussen Nederlanders en Vlamingen nu ook weer niet. Het zijn allemaal mensen. En natuurlijk hielp het voor mijn succes in Nederland dat mijn roman boek van de maand was bij De Wereld Draait Door (populaire Nederlandse talkshow). De reacties in Nederland en Vlaanderen zijn ook hetzelfde. 'In Nederland wordt alleen meer ingezoomd op de muzikaliteit van de taal. Nederlanders vallen daar nogal voor.'

Nederlanders lezen amper Vlaamse literatuur en andersom is het niet anders

Twee vaststellingen: Nederlandse literatuur wordt nauwelijks gelezen in Vlaanderen. Vlaamse literatuur wordt genegeerd in Nederland. Twee rapporten van Carlo Van Baelen, uitgevoerd in opdracht van de Taalunie, toonden het duidelijk aan: 1+ 1 = zelden 2 (2013), dat bestaande onderzoeken bij elkaar bracht, en Begrensd literair grensverkeer (2014), waarin hij 150 literaire titels in verschillende contexten bestudeerde. De verkoopcijfers zeggen alles. In Nederland is – in het meetjaar 2012 – gemiddeld 7% van de verkochte literaire boeken geschreven door een Vlaming. Voor alleen literaire fictie is dat nog lager: 6,2%. In Vlaanderen is gemiddeld 12% van de verkochte literaire boeken geschreven door een Nederlander, voor literaire fictie is dat 10,5%. Ook hier geldt dus dat literaire non-fictie het gemiddelde omhoog haalt.

Nul komma nul

Het ligt niet aan de kwaliteit. Boekhandelaren nabij de Nederlands-Vlaamse grens hebben allemaal hun favorieten uit het andere deel van het taalgebied die ze toch niet verkocht krijgen aan hun klanten. Zo houdt Hans van de Sande, van de gelijknamige winkel in het Zeeuwse Terneuzen, van Eriek Verpale. 'Hij woont in Zelzate, hier vlakbij over de grens. Hij wordt uitgegeven in Nederland. Maar verkoop? Nul komma nul.'

Jan Feys van boekhandel Malpertuis in het Vlaamse Genk heeft zich ingezet voor Birk van Jaap Robben. 'In Nederland is het juichend onthaald en won het een aantal prijzen. Het is een erg mooi boek. Ik heb het ruim ingekocht en een actie gevoerd met Robbens uitgeverij, maar de respons is gering gebleven. Misschien omdat hij een onbekende naam is, die hier ook niet door de media groot wordt gemaakt. Dat schrikt af.'

Pieter Aspe

Vaak is de setting van een boek te lokaal om over de grens ook aan te spreken. Neem Ik kom terug van Adriaan van Dis. Dat gaat over Nederlands-Indië. Wat weet een Vlaming daarvan? Of – een oudje – Ik ben de vuilnisman van Louis Van Dievel, dat zich in een stationsbuurt afspeelt. 'Al die stationscafés in dat prachtige boek!', zegt boekverkoper Janna Navis van Dominicanen Maastricht. 'Dat heb je gewoon niet bij ons.'

Hét voorbeeld is Pieter Aspe. Zijn thrillers zijn in Vlaanderen al twintig jaar niet aan te slepen. In Nederland hebben verschillende uitgeverijen meermaals geprobeerd om Aspe groot te maken met een forse marketinginspanning. Altijd tevergeefs. 'Nederlanders lezen liever thrillers die niet in Brugge, maar in eigen land spelen, en over - voor hen - herkenbare onderwerpen gaan,' meent Feys.

Typisch is dan ook dat de auteur wél populair is onder de klanten van Van de Sande. Brugge ligt op zestig kilometer van Terneuzen. 'Het is een uurtje rijden', legt hij uit. 'Iedereen komt daar regelmatig. Veel andere grote plaatsen in de buurt zijn er ook niet. Ik koop van iedere nieuwe Aspe zeker vijfentwintig exemplaren in. Zoals ik ook Jeroen Meus op voorraad heb. Anders dan de rest van Nederland kennen ze de Vlaamse tv-kok hier wel.'

Niet taal, maar toon

Het verschil in taal heeft weinig invloed op de geringe populariteit van auteurs over de landsgrens. Wel het verschil in toon, denkt zaakvoerder Jan Bergen van Standaard Boekhandel in Turnhout. 'Van Dis schrijft over zijn moeder. Lanoye deed dat bij ons ook, in Sprakeloos. Maar dat was heel anders gebracht: niet zo ruw. Vlamingen zijn altijd overheerst geweest. Daarom benoemen wij de dingen nog steeds liever omfloerster,' aldus Bergen.

1,5 miljoen kijkers

Doorslaggevend voor typisch Vlaamse of Nederlandse successen is echter de kracht van de televisie. Het spectaculairste voorbeeld is het succes van De wildernis in van Jon Krakauer. Waarom staat dat boek uit 1996 in de Vlaamse bestsellerlijst en niet in de Nederlandse? Omdat Reizen Waes op de Vlaamse televisiezender Eén dit voorjaar twee afleveringen besteedde aan het verhaal van deze non-fictieklassieker. In Vlaanderen zagen 1,5 miljoen mensen dit, in Nederland bijna niemand.

De televisie verklaart ook waarom Ish Ait Hamou het zo goed doet in Vlaanderen met Cecile – hoewel het programma waar hij als jurylid optreedt, So You Think You Can Dance, gek genoeg ook in Nederland (op RTL5) is te zien. En ook waarom oud-journaallezer Bavo Claes de bestsellerlijst haalde met zijn roman Vijftig, terwijl een Nederlandse boekverkoopster als Navis moet bekennen dat die naam haar niets zegt.

Boekenpanel

Andersom is het Nederlandse verkoopsucces van Zia Haider Rahmans In het licht van wat wij weten te danken aan het boekenpanel van De Wereld Draait Door. Elke maand kiezen vier boekverkopers, waaronder afgelopen seizoen één Vlaming, de vier beste boeken van de maand – in oktober vorig jaar was dat Kom hier dat ik u kus. Uitgevers kunnen bij wijze van spreken de dag erna al een herdruk opstarten, zo veel invloed heeft het boekenpanel.

Maar de invloed van televisie – en de media in het algemeen – werkt ook subtieler, legt Jan Feys uit. 'Van Dis en P.F. Thomése heb ik best aardig verkocht. Maar het loopt hier sneller af dan in Nederland, omdat die auteurs daar op een of andere manier steeds in de media opduiken – en hier niet meer. Na een rondje recensies en interviews wordt het stil rond hen. Dat merk je in de verkoop. Tot Van Dis dan de Librisprijs won.'

Ik-roman 

Waarom doet Griet Op de Beeck het dan wel goed in Nederland én Vlaanderen? De ene boekverkoper wijst op de kwaliteit van haar werk. Kwaliteit komt altijd boven. De ander denkt dat de schrijfster de vruchten plukt van haar vele bezoeken aan Nederlandse boekhandels. Danser en choreograaf Ait Hamou heeft daar geen tijd voor. En dus is Cecile alleen succesvol in het land waar hij al bekend is.

Volgens Janna Navis sluit Op de Beecks aanpak nauw aan bij de Nederlandse behoefte aan wat zij noemt 'ik-romans'. Haar werk gaat over vrouwen met herkenbare problemen zonder dat expliciet wordt gemaakt waar zij leven. 'Nederlanders zijn daar dol op.' Jan Bergen zegt iets soortgelijks: 'Haar taalgebruik en haar schrijfstijl sluiten aan bij de smaak van Nederlanders: directer dan wij gewend zijn.'

Internationale favorieten

De vermeende verschillen in smaak maken dat de boekhandels nabij de landsgrens weinig moeite doen om klanten met de andere nationaliteit te paaien. Zeker, in Maastricht komen veel Vlamingen. Maar niet om Nederlandse literatuur te kopen, laat staan Vlaamse literatuur die ze in hun eigen boekhandel om de hoek kunnen vinden. 'Ze kopen vooral internationale literatuur, waar wij een veel ruimere selectie van hebben', zegt Navis.

Zo blijkt opnieuw: alleen wat wereldwijd succes heeft, heeft dat ook én in Nederland én in Vlaanderen.