" 
Kazemat, takkeweer en bakkebaard
Een spellingwijziging die in 1995 voor veel ophef zorgde, was de regelgeving rond de tussen-n in samenstellingen. Woorden die voor die tijd geen tussen-n hadden, kregen er nu wel eentje (kerkeraad - kerkenraad) en andere woorden raakten deze n ineens kwijt (oorkondenboek - oorkondeboek). De precieze regels, die in 2005 voor een deel werden bijgesteld, staan in de Leidraad bij de Woordenlijst.
Het goed toepassen van deze regels veronderstelt enige voorkennis. Bijvoorbeeld of een woord een samenstelling is en uit welke delen die bestaat. Daarbij is dan weer belangrijk om te weten of het eerste deel van het woord een zelfstandig naamwoord is. De regel geldt namelijk niet voor samenstellingen die met een bijvoeglijk naamwoord (armelui) of met een werkwoord (spinnewiel) beginnen. Verder is kennis van de meervoudsvormen van belang. Wie niet weet dat het meervoud van oorkonde zowel oorkonden als oorkondes kan zijn, kan niet zeker weten of oorkondeboek wel goed is.
Spinnenweb vs spinnewiel
Soms zijn woorden slechts schijnbaar samenstellingen van twee zelfstandige naamwoorden. Wie spinnendraad, spinnenkop en spinnenweb in de Woordenlijst ziet staan, kan vreemd opkijken als hij even verderop spinnewiel dan zonder tussen-n tegenkomt. Maar dat komt dus doordat het eerste deel van spinnewiel geen zelfstandig naamwoord is, maar een werkwoord: het komt niet van spin, maar van spinnen (‘een wiel waarop je wol spint’).
Andere uitzonderingen zijn woorden die ontleend zijn aan andere talen. Dat geldt bijvoorbeeld voor kazemat ‘verdedigingswerk, bunker’. Dit is geen samenstelling van kaas en mat, maar een woord dat we via het Frans hebben ontleend aan het Italiaanse casamatta ‘ruimte onder een vestingwal’. In zo’n geval krijgt het woord geen tussen-n. Ook woorden als assegaai ‘speer’, bakkebaard en heremiet ‘kluizenaar’ hebben geen tussen-n omdat ze ontleend zijn aan een andere taal.
Takkeweer
Woorden als klerestreek ‘heel nare streek’ en takkeweer ‘heel slecht weer’ krijgen evenmin een tussen-n. Dat kan vreemd lijken als ze vergeleken worden met synoniemen als rattenstreek en hondenweer. De verklaring hiervoor is dat het eerste deel van klerestreek en takkeweer niet kleren of tak komt, maar dat het verbasteringen zijn van ziektenamen. Klere komt van kolere ‘cholera’ en takke komt van attaque ‘aanval, beroerte’. Het zijn dus wel samenstellingen, maar niet met woorden die een tussen-n krijgen.
Reactie toevoegen