Moeite met lezen een serieuze handicap

‘Geletterd zijn is zoveel meer dan lezen en schrijven’

Laaggeletterd zijn is knap vervelend. Niet goed kunnen lezen is een serieuze handicap. Je begrijpt de brief niet van de gemeente waarin wegopbrekingen in de buurt worden aangekondigd. De gebruiksaanwijzing van je nieuwe tostiapparaat is abracadabra voor je. Je kunt je vader niet goed helpen omdat je de bijsluiter niet snapt van de medicijnen die hij krijgt voorgeschreven. De cijfers spreken boekdelen. Laagopgeleiden leven gemiddeld zes jaar korter dan hoogopgeleiden. Voor de levensverwachting in goed ervaren gezondheid is dit verschil negentien jaar.

Volwaardig

‘Geletterd zijn is zoveel meer dan lezen en schrijven’. Dat zegt Jan Vanderhaeghen in een uitgave van de Taalunie. Een jaar of vijftien geleden volgde hij de opleiding die hem verloste van zijn ‘levenslange angst’. ‘Zelfs mijn eigen kinderen wisten niet dat ik moeite had met schrijven’, vertelt hij. ‘Op mijn vijftigste hoorde ik op de radio over een Centrum voor Basiseducatie om te leren lezen en schrijven. Ik voelde me er veilig en door de kleine succeservaringen – het sturen van die eerste e-mail naar mijn lesgever duurde uren – groeide mijn zelfvertrouwen. Na een jaar voelde ik me eindelijk bevrijd, een metamorfose. Vroeger leefde ik aan de rand van de maatschappij, nu voel ik me volwaardig lid. Ik heb geen geheimen meer, ik kan mezelf zijn.’

De Taalmeter is een succes: in Nederland zijn er al 35.000 afgenomen door meer dan 150 organisaties.

Taalmeter

In Vlaanderen is de aanpak van laaggeletterdheid één van de taken van Iedereen leest, dat leesbevorderingsprogramma's voor jong en oud initieert en coördineert. In Nederland biedt Stichting Lezen & Schrijven het ondersteuningsprogramma Taal voor het Leven aan om laaggeletterden te vinden en te scholen. Een onderdeel van dit programma is de Taalmeter, een digitaal instrument dat snel in kaart brengt of mensen moeite hebben met lezen. De Taalmeter bestaat uit 24 korte vragen over teksten. Na afloop is de uitslag direct beschikbaar. De Taalmeter is een succes: in Nederland zijn er al 35.000 afgenomen door meer dan 150 organisaties. Meer dan 40% van de mensen die hem hebben ingevuld, blijkt inderdaad moeite te hebben met lezen, waarna ze een scholingstraject kunnen gaan volgen.

65% onder vereiste taalniveau

Een groot aantal organisaties maakt inmiddels dus gebruik van de Taalmeter. Gemeenten bijvoorbeeld, want niet zelden wijst de praktijk uit dat gemeentelijke hulp aan kwetsbaren niet lukt omdat degene die hulp krijgt niet goed kan lezen en schrijven. Andere voorbeelden: de screening van UWV Haaglanden van uitkeringsgerechtigden zonder startkwalificatie uit Den Haag en Delft (65% van de gescreenden zat onder het vereiste taalniveau) en Stichting Kringloopwinkel Steenwijk e.o. Daar werken ongeveer 150 mensen, van wie een groot gedeelte afstand heeft tot de arbeidsmarkt. Van hen kregen er 55 de indicatie laaggeletterd. In samenwerking met de gemeente, het regionaal opleidingscentrum en vrijwilligers werd lesmateriaal en ondersteuning beschikbaar gesteld. Cursisten gingen met hun collega’s aan de slag met taal op het werk. De Taalmeter is inmiddels geïntegreerd in het personeelsbeleid van de kringloopwinkel.

Zelfverzekerd een nieuwe weg

Ook het Jongerenloket in Rotterdam heeft dankbaar gebruik gemaakt van de Taalmeter. Daar melden jongeren zich die moeite hebben met of vragen over onderwijs, werk of inkomen. Taalproblemen kunnen de oorzaak zijn van deze moeilijkheden. Om dit te achterhalen, maken alle jongeren van het Jongerenloket de Taalmeter. Een derde van alle jongeren blijkt inderdaad moeite te hebben met taal. Zij krijgen vervolgens een taaltraject op maat, dat rekening houdt met hun specifieke situatie. Tim Cathalina, coach bij dit Jongerenloket: ‘Jongeren die door hun taalachterstand vastliepen op school kunnen dankzij het taaltraject wel doorstromen. Daardoor raken ze gemotiveerd. Op deze manier bieden we jongeren nieuwe mogelijkheden. Zodat ze zelfverzekerd een nieuwe weg kunnen inslaan.’

Leesopdracht uit de Taalmeter

Mara werkt in de zorg en ze heeft twee kinderen. Dat is best zwaar. Mara is erg moe. Ze gaat even zitten met een kop thee en een krantje. Ze leest haar horoscoop. Er staat:

Weegschaal
23 september/22 oktober
Verwen jezelf eens deze week! Word je vrolijk van een bos bloemen? Gewoon kopen! Doe waar je blij van wordt. Daar krijg je energie van!

Mara denkt na. Waar wordt zij blij van? Ze zou wel eens een keer willen uitslapen. Ze besluit om zaterdag uit te slapen. Maar dat lukt niet; haar man Kees moet zaterdag vroeg weg. Mara baalt. Kees zegt tegen haar: ‘Nou meid, dan mag jij zondag lekker uitslapen, dan ga ik met de kinderen naar het bos.’ ‘Dankjewel’, zegt Mara, ‘nu voel ik me echt verwend!’

De gebruiker van de Taalmeter krijgt op basis van deze tekst de volgende vragen die met ja of nee moeten worden beantwoord.

1. Mara is geboren tussen 23 september en 22 oktober
2. ​Mara is moe van haar werk en de kinderen
3. De man van Mara kan zaterdag op de kinderen passen
4. Mara mag zondag uitslapen van haar man

Meer informatie
 

• Voorbeeld van de Taalmeter en andere screeningsinstrumenten: www.basismeters.nl
• Stichting Lezen & Schrijven: www.lezenenschrijven.nl en www.taalvoorhetleven.nl
• Iedereen leest: www.iedereenleest.be