Voer voor discussie

De schrijfwijze van buitenlandse aardrijkskundige namen is al lang voer voor discussie. Er spelen immers heel wat factoren een rol, zoals de vraag of er een gangbaar exoniem is. Dat is niet de originele naam, maar een vernederlandste versie, zoals Frankrijk en Parijs. Namen die we uit de brontaal overnemen, zoals Los Angeles en Mauritius, noemen we endoniemen. Los daarvan moeten we weten hoe we die naam spellen, want ook dat is niet altijd vanzelfsprekend: is het Ruanda of Rwanda, Duinkerken of Duinkerke?

50 jaar geleden besliste het Nederlandse ministerie van onderwijs en wetenschap dat het welletjes was geweest met de verwarring en het stelde een Commissie voor de Spelling van de Buitenlandse Aardrijkskundige namen (CBAN) in. Opdracht: stel een bruikbare lijst samen met gestandaardiseerde buitenlandse aardrijkskundige namen voor iedereen die daar nood aan heeft, zoals journalisten, overheden, vertalers, tekstschrijvers en leraren.

Officiële spellingregels

In 1980 verscheen de eerste deellijst van de CBAN met de landennamen. Die lijst kreeg meteen heel wat kritiek, onder meer omdat ze niet systematisch de officiële spelling volgde. Op dat moment stond de Nederlandse Taalunie in de steigers. Aangezien die onder meer voor de officiële spelling bevoegd werd, kreeg ze de opdracht om ook die lijst af te werken. Daarvoor riep de Taalunie in 1988 de Werkgroep Buitenlandse Aardrijkskundige Namen (BAN) in het leven, met heel wat specialisten uit de CBAN. Die moest de lijst uit 1980 aanpassen aan de officiële spelling, de kritiek erin verwerken en de lijst uitbreiden met relevante aardrijkskundige namen.

De eerste versie van de nieuwe lijst verscheen in 1996 als nummer 50 van de reeks Voorzetten van de Nederlandse Taalunie. Sindsdien heeft de BAN de lijst aangepast aan de officiële spellingregels van 1995 en 2005, en blijft ze die aanvullen en actualiseren. Tegenwoordig is de lijst vrij toegankelijk op de website van de Taalunie.

Naamkundigen, geografen en gebruikers

Wie zijn de huidige BAN-leden? Hoe bepalen ze welke namen ze opnemen en hoe pakken ze spellingkwesties aan? Het gaat immers verder dan beslissen of een exoniem moet blijven of spellingknopen doorhakken. Heel wat aardrijkskundige namen worden in de brontaal in een ander schrift geschreven, zoals cyrillisch, Arabisch of Chinees. Die namen moeten natuurlijk omgezet worden naar ons schrift, het Latijnse en daar heb je specialisten voor nodig.

'De leden van de BAN zijn naamkundigen, geografen en gebruikers,' vertelt BAN-lid Frieda De Vos. 'Gebruikers' zijn mensen die in hun job vaak aardrijkskundige namen nodig hebben, zoals beleidsmedewerkers van Europees tot nationaal niveau. 'De basis voor de BAN-lijst vormen de exoniemen, waarvan wij aangeven hoe je die precies moet spellen. De BAN verzint geen nieuwe exoniemen, dat heeft ze nooit gedaan.'

We vullen de lijst aan met namen die voor langere tijd in de actualiteit komen.

'In de loop van de tijd wordt het endoniem voor sommige aardrijkskundige namen even gangbaar of zelfs gangbaarder dan het exoniem, maar zolang het exoniem nog in gebruik is, blijft het in de lijst staan,' aldus mede-BAN-lid Magda Devos. 'Exoniemen die niet meer gebruikelijk zijn, verhuizen naar onze 'historische lijst'. Die lijst bevat ook namen die actueel niet meer in gebruik zijn, omdat bijvoorbeeld het land niet meer bestaat of omdat de naam van de stad veranderd is. Een voorbeeld daarvan is Joegoslavië.'

'Daarnaast vullen we de lijst aan met namen, meestal endoniemen, die voor langere tijd in de actualiteit komen, bijvoorbeeld omdat er een groot sportevenement wordt georganiseerd of omdat er een ramp is gebeurd. Zo kwam Sotsji enkele jaren geleden in de lijst. Nieuwe landen en hoofdsteden nemen we natuurlijk ook op.'

De invloed van het internet

'De komst van het internet heeft onze manier van werken grondig veranderd,' herinnert Frieda De Vos zich. 'Vroeger haalden we onze informatie uit kranten, boeken en nieuwsberichten en noteerden we wat ons opviel. Nu raadplegen we online bronnen en archieven met gerichte zoektermen. Zo ontdekten we dat ons buikgevoel over gangbare spelling in Nederland en België niet altijd klopte. We dachten bijvoorbeeld lang dat Saudi-Arabië vooral in Nederland gebruikelijk was en Saoedi-Arabië in België. Na een controle op internet bleken beide vormen zowel in België als in Nederland voor te komen, zonder grote frequentieverschillen. Dat hebben we uiteraard meteen aangepast. Zo hebben we de afgelopen jaren wel meer aanpassingen moeten uitvoeren.'

Wij beschrijven de meest gebruikelijke schrijfwijzen en leggen niets op.

Magda Devos merkt op: 'Wij beschrijven de meest gebruikelijke schrijfwijzen en leggen niets op. Als de ene schrijfwijze in Nederland gangbaar is en de andere in België, vermelden we ze allebei en geven we dat verschil aan. De gebruiker moet zelf beslissen welke versie het meest geschikt is voor zijn doelpubliek.'

'Heel wat endoniemen, zoals de plaatselijke namen in Arabische landen, komen uit een taal die een ander schrift hanteert. Die moeten we uiteraard eerst omzetten naar het Latijnse schrift,' legt Frieda De Vos uit. 'Dat heet transcriptie en daarvoor baseren we ons op een reeks internationale afspraken. Die vind je op onze website. Transcriptie van aardrijkskundige namen naar het Nederlands is niet onze kerntaak, want het gaat hier niet om exoniemen, maar we beschouwen het als service aan onze gebruikers. We merken dat zij dat erg waarderen.'

Nu ook andere namen

De laatste jaren zijn die transcripties steeds belangrijker geworden, ook van persoonsnamen. De namen van nieuwkomers uit regio's waar andere schriften gangbaar zijn, zoals Azië en het Midden-Oosten, moeten immers een standaardspelling krijgen in het Nederlands. Daarom is de BAN sinds vorig jaar onderdeel van de CAN, de Commissie Anderstalige Namen. Sindsdien zijn er ook specialisten aangetrokken voor die buitenlandse persoonsnamen. De CAN in deze vorm is nog een prille commissie en staat in de toekomst voor grote uitdagingen, waarbij de ervaring van de BAN ongetwijfeld van cruciaal belang zal zijn.