Sprekend Nederland brengt vooroordelen over accenten in kaart

Dirk de Bekker was wel wat gewend. De programmamaker van de NTR is zelf opgegroeid in Rosmalen, bij Den Bosch. Zeker sinds hij in Hilversum werkt, heeft hij al zo vaak opmerkingen gehoord over zijn zachte g. 'Niet per se negatief, maar men zegt er altijd wat over. Dat getuigt vaak van vooroordelen die niet stroken met de werkelijkheid. Dat ik veel drink bijvoorbeeld. Dat valt best mee.'

‘Mijn mond viel open van verbazing. Ik had niet verwacht dat de vooroordelen zó sterk waren.'

Maar dat het zó erg was? Als onderdeel van het project Sprekend Nederland liet hij mensen elkaar in een hokje beoordelen louter op basis van hun tongval. Ze konden elkaar niet zien. 'Wat mensen dan durven te zeggen over de ander!' Een Twentse zou zeker onmodieus gekleed zijn. Een Hagenaar klinkt nogal asociaal. 'Mijn mond viel open van verbazing. Ik had niet verwacht dat de vooroordelen zó sterk waren.'

Prestige-accent

Voor zijn collega Sander Nieuwenhuijsen werkten de 'Spreekhokken', zoals de filmpjes heten die ze samen hebben gemaakt, nog sterker als eyeopener. De Bekker: 'Hij komt uit de Randstad. Hij heeft dus het prestige-accent en was zich helemaal niet bewust van de beeldvorming bij het horen van accenten. Hij was zelf nog nooit aangesproken op zijn accent.'

De Bekker en Nieuwenhuijsen zetten Sprekend Nederland voor de NTR niet alleen op uit persoonlijke interesse van de eerste. Als wetenschapsjournalist wist hij dat er alleen kleinschalig onderzoek naar dit onderwerp is gedaan. 'Ze laten vijftig mensen in een experimentele setting zinnen inspreken. Of gaan bij de Hema staan met een voicerecorder. Er is nog geen grote dataset van alle Nederlandse accenten.'

App centraal

Door een samenwerkingsverband op te zetten tussen publieke omroep en wetenschap kon die dataset er wél komen. Het basisidee was: een app maken waarin mensen zelf zinnen kunnen inspreken en zij die van anderen mogen beoordelen. En daaromheen allerlei programma's om grote groepen mensen te interesseren voor het onderwerp en te verleiden de app te gebruiken.

De Bekker: 'Meestal gaat het andersom. Er is een tv-programma en er komt een app bij. Wij zetten de app centraal. Ook komt doorgaans de wetenschap met een idee, waarna wij er een programma over maken. Nu stelden wij een idee voor. Taalwetenschappers reageerden gelijk enthousiast omdat ze de mogelijkheid zagen een grote dataset te verwerven waar ze nog jaren onderzoek mee konden doen.'

Grote liveshow

Sprekend Nederland ging van start met de lancering van de Sprekend Nederland-app op 3 december. Sindsdien is er online en op tv op allerlei manieren aandacht aan besteed. Het wetenschapsprogramma De Kennis van Nu (NPO2) wijdde een aflevering aan het project. De Vlaamse muzikant Bent van Looy bezocht drie taalgemeenschappen – korte filmpjes die later op NPO3 worden uitgezonden. In het voorjaar is er een grote liveshow op NPO1.

De Kennis van Nu liet genadeloos zien hoe Marokkaanse Nederlanders worden behandeld vanwege hun accent. Acteur Omar Ahaddaf mocht géén proefrit maken, kon zijn fietsslot niet laten openzagen en kon géén afspraak maken om een huis te bezichtigen. Presentator Diederik Jekel werd door dezelfde mensen wel tegemoetkomend bejegend. 'Deepdown zijn mensen racistisch', aldus sociolinguïst Stefan Grondelaers in de uitzending.

'Gesproken taal is zo'n rijk onderwerp. Je kunt zo veel verschillende invalshoeken bedenken.’

Rijk onderwerp

De Bekker vindt het niet moeilijk om voor alle verschillende zenders en doelgroepen andere ideeën te bedenken over accenten. 'Gesproken taal is zo'n rijk onderwerp. Je kunt zo veel verschillende invalshoeken bedenken. We denken ook nog na over items voor het cultuurprogramma Landinwaarts en het historische programma Andere tijden. We willen Sprekend Nederland zeker een jaar ondersteunen.'

In de liveshow gaan groepen sprekers van hetzelfde accent de strijd aan om de titel 'Het Mooiste Accent van Nederland', vertelt hij. Iedere groep wordt aangevoerd door een accentambassadeur, een BN'er met die tongval. 'Daar doorheen geweven zit de wetenschap. Want de liveshow is het moment om de eerste resultaten van het onderzoek bekend te maken.'

Al 200.000 stemopnamen

Veel kan De Bekker daar nu nog niet over zeggen. Het streven is om de app minstens 100.000 keer te laten downloaden. Na twee maanden hebben bijna 10.000 mensen dat gedaan. Zij hebben gezamenlijk 200.000 stemopnamen gemaakt en al bijna een miljoen keer andere opnamen beoordeeld. 'Maar het enige wat ik daaruit tot nu kan afleiden is dat men in Flevoland het minst en in Friesland de app het meest downloadt.'

Maar het gaat ook niet alléén om de wetenschap: onderzoeken waar welke accenten worden gesproken en welke vooroordelen aan welk accent kleven. 'Het is ook het doel van Sander en mij om mensen bewust te maken van de vooroordelen zodat er wat aan kan worden gedaan. Ook op ons werk. Nederland is een lappendeken van klankkleuren, maar die diversiteit hoor je in de massamedia niet terug.'