Letterlijk een gevaarlijk woord?

Van: Margaret Oomen. In een ingezonden brief in NRC Handelsblad beklaagde zij zich over touroperator Tours & Tickets, die overal in het stadsbeeld van Amsterdam opduikt.

Waarom? Volkskrant-columnist Jean-Pierre Geelen gebruikte een zin uit de ingezonden brief in een artikel om het ‘gevaarlijke’ van het woord letterlijk te illustreren: 'In NRC Handelsblad: ‘Je kunt er letterlijk niet meer omheen: in bijna alle prominente Amsterdamse straten bevinden zich tegenwoordig vestigingen van Tours & Tickets.' De verwarring: letterlijk kun je er wél omheen. Tenzij de Tours & Tickets in een rijtjespand ligt, maar dan is dat altijd al zo geweest en zijn de woorden 'niet meer' onjuist.'

De vraag: Je ziet en hoort het woord letterlijk inderdaad vaak gebruikt in – als ik dat zo mag stellen – ‘figuurlijke’ zin, bijvoorbeeld als ander woord voor absoluut en zo had ik het dan ook bedoeld. Moeten we dit gebruik van letterlijk inderdaad zo streng beoordelen als de heer Geelen doet?

Antwoord

Niet noodzakelijk. In het stukje in de Volkskrant neemt Jean-Pierre Geelen het woord letterlijk bijzonder letterlijk, als we het zo mogen stellen, met name als het tegenovergestelde van figuurlijk en niets anders. Hetzelfde gebeurt bijvoorbeeld in een bijdrage op de website goedmettekst.nl (lees hier).

Volgens Van Dale kan letterlijk als bijwoord echter ook de betekenis hebben van volkomen of geheel en al, zoals in letterlijk geruïneerd zijn en daar valt letterlijk niets mee te beginnen. De taalraadsman van de Vlaamse openbare omroep VRT geeft daarom ook het volgende, genuanceerdere advies: 'Letterlijk moet je niet altijd letterlijk opvatten. Soms betekent het ook gewoon volstrekt. Wie beweert dat hij op z'n vakantie letterlijk niks uitvoert, bedoelt dat ook niet letterlijk. En toch zeggen we het allemaal zo. Pas toch maar wat op met dat letterlijk. Want voor je er erg in hebt, ga je ermee uit de bocht. Figuurlijk.' (lees hier).

We hebben onze samenwerkingspartners voor onze website Taaladvies.net op deze kwestie geattendeerd, zodat zij hierover eventueel ook een advies kunnen uitbrengen.