Literaire volkstelling: waar blijft de diversiteit?

Het zijn maar drie van de bijna duizend personages van wie de gegevens zijn opgeslagen in de personagebank, een database van personages van Nederlandstalige romans sinds 1945. Het is heerlijk snuffelen voor de literatuurliefhebber. Van ieder personage wordt de naam, het geslacht, de leeftijd, de afkomst, de opleiding en het beroep vermeld. En het mooie: lezers worden van harte uitgenodigd om hun eigen leeservaringen toe te voegen aan het bestand. De personagebank is daarmee, zo stellen de samenstellers, een ‘crowdsourced, open database’.

Diversiteit

De personagebank is ontwikkeld door Lucas van der Deijl, student Nederlandse letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Onder leiding en op initiatief van universitair docent Saskia Pieterse deed hij met medestudenten Roel Smeets en Marion Prinse onderzoek naar de diversiteit van personages in de groslijst van de Libris Literatuurprijs 2013, 170 romans in totaal. De resultaten van dat onderzoek verschenen in het Journal of Dutch Literature en vormden de basis voor de personagebank. Doel van het project was de diversiteit van de Nederlandse literatuur te tonen en veranderingen van literaire representaties door de jaren heen te begrijpen.

Nu valt er met die diversiteit nog een wereld te winnen. Van der Deijl en Smeets vatten een aantal opmerkelijke resultaten samen op de website:

• De auteurs: 122 mannen (69,7%) tegenover 53 vrouwen (30,3%). Indien herkomst bekend: 76,0% geboren in Nederland, 16,6% in België en 4% (7 auteurs) heeft een niet-westerse afkomst. Ter vergelijking: het aandeel niet-westerse allochtonen in Nederland was volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek in dat jaar 11,7%. De verhouding tussen mannen en vrouwen was nagenoeg gelijk.
• De personages: 670 mannen en 503 vrouwen. Een aanzienlijk aandeel (16,3%) heeft een niet-westerse afkomst. Opvallend is hun andere rol. Zij zijn vaker laagopgeleid en mannelijk dan hun westerse tegenhangers. Bovendien is hun rol in de regel beperkt tot die van nevenpersonage; westerse personages zijn vaker vertellende personages of hoofdpersonages. Vertellingen vanuit het niet-westerse perspectief zijn schaars.
• Het vrouwelijk personage. Bijna 70% van alle 144 vertellende personages is mannelijk. Deze verhouding hangt weliswaar samen met de verhouding onder de auteurs, maar wijkt desondanks af van de verdeling over het totale bestand (mannelijk 57,1%, vrouwelijk 42,9%). Net als het niet-westerse perspectief is de vrouwelijke blik in de onderzochte romans ondergeschikt. Verder zijn de werkende vrouwen in andere beroepen werkzaam dan de mannen. Na de studenten en scholieren, bij zowel mannen als vrouwen op de eerste plaats, is ‘prostituee’ het meest voorkomende beroep onder de werkende vrouwen.