‘Als je kunt spellen en lezen, gaat een nieuwe wereld voor je open’

 ‘Hoe is het mogelijk?' reageert Lien (71) uit Den Haag, 'Het cijfer is nog gestegen in vergelijking met toen ik nog laaggeletterd was! Ondanks de inspanningen van stichtingen en bijscholingen.’ ‘Dat zegt iets over hoe taal wordt behandeld op school,’ concludeert Anita (47) uit Klundert.

Een aantal ex-laaggeletterden van Verhaal over taal kijkt je recht in de ogen. Hun handgeschreven (dank)brieven en getuigenissen zijn helder, spreken over een schaamteverleden en betuigen een grote dankbaarheid voor het taaltraject dat hen een toekomst bezorgde.

Gefeliciteerd 

‘Sinds kort kan ik gefeliciteerd schrijven’, zegt Anita, die op haar 31ste besloot opnieuw naar school te gaan. ‘Dat is zó geweldig. Je moet weten dat ik met dat woord één van de akeligste momenten uit mijn leven als laaggeletterde heb beleefd. Ik herinner me haarscherp de scène bij de bloemisterij, waar ik het Spaans benauwd kreeg toen ik ‘Hartelijk gefeliciteerd’ op het wenskaartje bij de bos bloemen hoorde te schrijven, met een rij wachtenden in mijn rug. Ik heb toen gezegd: ‘Pak maar in. Ik schrijf het thuis wel!’ Jarenlang heb ik het woord gefeliciteerd overgeschreven. Nu schrijf ik het zonder voorbeeld.’

Anita is al veertien jaar taalambassadeur – ze getuigt openlijk over haar verleden als laaggeletterde en probeert zo veel mogelijk mensen te overtuigen om laaggeletterdheid aan te pakken. Inmiddels is ze ook voorzitter van Stichting A.B.C., afdeling Noord-Brabant.

Smoesjes

Smoesjes om de achterstand te verdoezelen zijn gemeengoed bij laaggeletterden. ‘Ik zei dan dat ik mijn bril niet bij me had’, zegt Lien, inmiddels ook al tien jaar taalambassadeur. ‘Een excuus dat ik niet langer kan gebruiken, want ik heb nu de hele dag mijn bril op’ (lacht aanstekelijk).

In de getuigenissen van de tentoonstelling ontwijken mensen handig het aftekenen van bonnen en andere documenten. Een vrouw van 68 bekent: ‘Recepten lezen om koekjes te bakken? Ik kocht ze gewoon bij de bakker.’Het duo knikt instemmend.

In de schaduw

Anita: ‘Ken je het verhaal van de man die zijn hand in het verband deed voor hij naar het gemeentehuis ging om een formulier in te vullen?!’ ‘Ja, natuurlijk schaam je je’, zegt Lien. ‘Ik heb jarenlang in stilte en schaduw geleefd. Als ik mensen ontmoette met een kantoorbaan, dan zweeg ik. Ik durfde niet te spreken uit angst dat er iets doms uit mijn mond zou komen. Mijn man praatte voor twee, deed alle papierwerk en vond het niet nodig dat ik vlot kon schrijven en lezen.’ Anita: ‘Alsof het voor vrouwen minder belangrijk zou zijn om dat vlot te kunnen, maar zo dacht men er vroeger vaak over!’

Geheim

Laaggeletterd zijn, het was voor Lien en Anita, net als voor hun collega-ervaringsdeskundigen op de billboards van de tentoonstelling, iets om zich voor te schamen. Maar het was voornamelijk ook een geheim. Lien: ‘Ik kon minder goed leren dan mijn zusje en mijn broer. Mijn moeder was ook laaggeletterd. Die kon me niet helpen en dus bleef het zo. Verder wist niemand ervan. Zelfs mijn beste vriendinnen niet.’

'Mijn moeder wist het’, bekent Anita. ‘En mijn zusje. Verder niemand. Het was mijn moeder die me op een dag een flyer van Stichting A.B.C. toeschoof - Stichting Lezen & Schrijven bestond toen nog niet. De folder heeft vervolgens nog drie maanden naast de telefoon gelegen. Te bang om te bellen, ja.’

Lompschool

‘Hoe ik aan die taalachterstand kwam? Ik ging naar het speciaal onderwijs, de Lomschool, voor kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden’, begint Anita. ‘De lompschool?’, komt Lien tussen. Anita: ‘Daar ga ik dus van steigeren, maar zo werden de Lomscholen inderdaad vaak genoemd. Ik ben gelukkig niet dom. Tot de vijfde klas was taal aan de orde, maar in de zesde klas was ik vooral bezig met koffiezetten voor de docenten, met huishoudelijk werk en andere dingen die zogenaamd veel belangrijker zijn dan taal. En toen wist ik nog niet eens dat ik dyslexie had.’

Makkie

Lien ging opnieuw naar school op haar 61ste. ‘Ik wist het al van vóór mijn man stierf, twaalf jaar geleden: ik wil weer naar school. Ik ben dus pas na zijn dood begonnen met een computercursus, maar toen wilde mijn Nederlands niet zo mee. Heb ik tegelijk een taalcursus gevolgd. Praten doe ik inmiddels voor twee’, lacht ze. ‘En ik durf nu makkelijker de trein te nemen. Het vliegtuig naar mijn dochter in Suriname? Makkie.’

Anita: ‘Ik woonde al op mezelf voor ik opnieuw naar school ging, maar echt zelfstandig ben ik pas daarna geworden. Ik ben nu zelfverzekerd, ik laat me niet langer ondersneeuwen!’

Anita én Lien verdedigen met vuur het belang van een diploma en van een goede taalopleiding. Anita: ‘Als ik als taalambassadeur op scholen kom, zeg ik: "Durf te zeggen dat je moeite hebt met lezen en schrijven. Durf het te vragen als je een woord niet begrijpt of niet kan spellen. Blijf het – desnoods tot vervelens toe – vragen. Tot je het kan." '

Dan Brown

Lien zit op Facebook, ‘maar niet zo veel en zo vlot als Anita!’, ze heeft een iPad en een iPhone (‘gekregen van mijn trotse dochter’): ‘Als je goed kunt spellen en lezen, gaat er een nieuwe wereld voor je open. Je stapt de hedendaagse maatschappij in, je kunt sites, kranten, magazines en boeken lezen.’

Anita is een gretige lezer en schrijver geworden. Ze heeft een eigen Facebookpagina, is vriendjes met de Amerikaanse schrijver Dan Brown en leest zijn boeken. ‘Ik houd van thrillers én ben gek op geschiedenis. Ik doe er wel langer over dan de zes weken die ik krijg van de bibliotheek. Als ik aan de computer zit, gaat het schrijven goed’, zegt Anita. ‘Bovendien geeft zo’n rood draadje onder een woord aan dat er iets mis is. Dan puzzel ik tot ik het woord goed heb. Als ik een brief op papier moet zetten, aarzel ik. Die laat ik dan altijd nalezen door mijn zwager.’

Anita is goed met Google. ‘Ik gebruik ook Google Translate, maar joh, wat die soms uitkraamt! Google Translate is beslist laaggeletterd!’(proest het uit).

Przewalskipaard

Jarenlang keek Anita naar het Groot Dictee der Nederlandse Taal, met de pen in de aanslag. ‘Toen dat przewalskipaard op de proppen kwam, heb ik afgehaakt’, steigert ze. ‘Wist je dat Lien met schrijfster Yvonne Kroonenberg een team heeft gevormd voor het letterspel Lingo?’ Lien: ‘Hartstikke leuk! Ik kon met Yvonne praten alsof ze mijn buurvrouw was.'

Prinses

In het kader van tien jaar Stichting Lezen & Schrijven dit jaar schreef Lien zelfs een bedankbrief aan prinses Laurentien, destijds oprichter én tien jaar lang voorzitter van Stichting Lezen & Schrijven. ‘Ik mocht prinses Laurentien ontmoeten in 2005. Dat was zo’n fijne ervaring dat ik haar, toen ik 65 werd, een uitnodiging stuurde voor mijn verjaardagsfeest. Niet dat ik had verwacht dat ze zou komen of zo, maar ik kreeg wel een heel mooie handgeschreven kaart. Die zit in mijn plakboek ‘leren lezen en schrijven’.’

‘Ik kreeg een handgeschreven kaartje na de geboorte van de oudste dochter van de prinses’, knikt Anita. ‘Je hebt geen prinsessen nodig om goed te leren lezen en schrijven, maar ze kunnen wel helpen om het sprookje waar te maken.’